Εθνοφαρμακολογία και σύγχρονη θεραπευτική έρευνα. Μεσαιωνική συνταγή για το κριθαράκι στο μάτι καταπολεμά τον ανθεκτικό χρυσίζοντα σταφυλόκκοκο (MRSA)

 

Η λαϊκή θεραπευτική, που αποτελεί και το κατεξοχήν αντικείμενο της εθνοφαρμακολογίας,  πάντα υπήρξε χρήσιμος σύμμαχος του ανθρώπου κατά της αρρώστιας στη διαδρομή του μέσα στο χρόνο. Επιπλέον αποδεικνύεται και χρήσιμος οδηγός στην εξέλιξη των σύγχρονων θεραπειών που μπορούν να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά την ευρηματικότητα της φύσης όπως αυτή ενσαρκώνεται στο χρυσίζοντα σταφυλόκοκκο.

Ο χρυσίζων σταφυλόκοκκος εξελίσσεται σε πραγματική μάστιγα καθώς οι ικανότητες που ανέπτυξε του επιτρέπουν να ανθίσταται στα αντιβιοτικά στα οποία στο παρελθόν εμφανιζόταν ευαίσθητος. Αποτέλεσμα συχνά να βρισκόμαστε άοπλοι απέναντι σε έναν ασθενή στου οποίου το σώμα αυτός προκαλεί λοιμώξεις.  Γι’ αυτόν τον «δράκο» των σύγχρονων καιρών, ερευνητές του πανεπιστημίου του Νότιγχαμ ανέσυραν από τη μεσαιωνική εποχή μια συνταγή για ένα παρασκεύασμα κατά των οφθαλμικών λοιμώξεων, το οποίο πιστεύουν ότι μπορεί να προκαλέσει τον φοβερό σταφυλόκοκκο σε μια θανάσιμη μάχη.

Μια διεπιστημονική ομάδα αποτελούμενη από ειδικούς στη μελέτη των αγγλοσαξονικών κειμένων και επιστημόνων υγείας ανακάλυψε μια θεραπεία ενάντια στον ανθεκτικό στη μεθικιλλίνη χρυσίζοντα σταφυλόκοκκο (MRSA) σε ένα απίθανο μέρος. Σε ένα από τα παλαιότερα σωζόμενα ιατρικά εγχειρίδια, το δερματόδετο Medicinale Anglicum –γνωστό και ως Bald’s Leechbook. Αυτό το παλαιό όσο και μοναδικό αγγλικό χειρόγραφο, που βρίσκεται σήμερα στην Βρετανική Βιβλιοθήκη, είναι ένα από τα αρχαιότερα γνωστά ιατρικά εγχειρίδια.

Σύμφωνα με αυτό η μακραίωνη συνταγή για τις οφθαλμικές λοιμώξεις περιέχει δύο τύπους Allium (σκόρδο και κρεμμύδι ή πράσο), κρασί και Oxgall (χολικά άλατα από το στομάχι αγελάδας).

Οι οδηγίες για την παρασκευή του μίγματος που μεταφράστηκαν από την Christina Lee του πανεπιστημίου του Νότιγχαμ είναι συγκεκριμένες, αυστηρές και ξεκάθαρες. Απαιτείται η χρήση ενός σκεύους από ορείχαλκο που χρησιμοποιείται στη ζυθοποιία, μια συγκεκριμένη τεχνική στραγγίσματος και τέλος ορίζεται πως το μίγμα θα πρέπει να αφεθεί για εννέα ημέρες να κρυώσει .

Σύμφωνα με τις δημοσιεύσεις, για να αναδημιουργήσει το οφθαλμικό παρασκεύασμα η ομάδα των ειδικών (η επονομαζόμενη ομάδα των Αρχαιοβιοτικών - AncientBiotics team) πήρε ίσα μέρη σκόρδου και κρεμμυδιού ή πράσου, ψιλοκομμένα και θρυμματισμένα σε ένα γουδί για 2 λεπτά και τα ανάμιξε με 25ml Αγγλικού κρασιού. Στη συνέχεια προσέθεσε χολικά άλατα βοοειδούς διαλυμένα σε απεσταγμένο νερό, τα έβρασε στο ορειχάλκινο σκεύος, τα στράγγιξε σύμφωνα με τις οδηγίες και μετά άφησε το μίγμα να ψυχθεί στους 4οC για εννέα ημέρες. Η ομάδα αφιέρωσε αρκετή προσοχή και ενέργεια προκειμένου να ακολουθήσει πιστά τις οδηγίες και να χρησιμοποιήσει στα μέτρα του δυνατού υλικά με τα ίδια ποιοτικά χαρακτηριστικά του παρελθόντος. Εξού και η χρήση οίνου που παράγεται σε ένα ιστορικό αμπελώνα κοντά στο Glastonbury γνωστό από τον 9ο αιώνα.

Πολλαπλή δοκιμή

Η θεραπεία δοκιμάστηκε τόσο σε τεχνητά τραύματα όσο και σε τραύματα ποντικών επιμολυσμένα με το δύσκολα αντιμετωπίσιμο χρυσίζοντα σταφυλόκοκκο, καλλιεργημένο σε κολλαγόνο. Κανένα από τα επιμέρους συστατικά δεν είχε από μόνο του κάποια μετρήσιμη επίδραση, αλλά όταν συνδυάζονταν σύμφωνα με τη συνταγή, οι πληθυσμοί Staphylococcus σχεδόν εξαφανίζονταν. Μόνο περίπου ένα βακτηριακό κύτταρο ανά χίλια κατάφερνε να επιζήσει.

Η ομάδα στη συνέχεια προσπάθησε να μελετήσει την επίδραση του παρασκευάσματος σε διάφορες αραιώσεις, καθώς είναι δύσκολο να γνωρίζει κανείς την ακριβή ποσότητα του διαλύματος στην οποία θα εκτεθούν τα μικρόβια σε μια πραγματική πληγή. Βρέθηκε ότι όταν το φάρμακο ήταν πολύ αραιό για να σκοτώσει το Staphylococcus aureus, παρενέβαινε στη βακτηριακή χημική επικοινωνία κύτταρου-κύτταρου (quorum sensing ). Αυτό αποτελεί ένα πολύ σημαντικό εύρημα, επειδή τα βακτήρια χρειάζεται να «μιλήσουν» το ένα με το άλλο προκειμένου να ενεργοποιήσουν τα γονίδια που θα τους επιτρέψουν να βλάψουν τους μολυσμένους ιστούς. Μάλιστα πολλοί μικροβιολόγοι πιστεύουν ότι η ανάσχεση αυτής της επικοινωνίας θα μπορούσε να αποτελεί ένα εναλλακτικό τρόπο για τη θεραπεία των λοιμώξεων.

Συνεργική δράση;

Σύμφωνα με την ερευνήτρια Freya Harrison θα μπορούσε η συνεργική δράση να είναι και η ουσιαστική αιτία της  θεραπευτικής επίδρασης. Δεν αποκλείεται όμως η θεραπευτικές ιδιότητες να οφείλονται και σε κάποια χημική δομή που δεν περιέχεται στα φυτά καθεαυτά και δε βρίσκεται στα χρησιμοποιούμενα σκεύη. Θα μπορούσε να είναι προϊόν χημικής αντίδρασης κατά την αρχική παραγωγή του παρασκευάσματος ή κατά τη διάρκεια των 9 ημερών που ακολουθούν. Είναι βέβαιο ότι απαιτείται αρκετή έρευνα ακόμα μέχρι να μπορέσει κάποιος να φτάσει σε ένα οριστικό συμπέρασμα για το ποια είναι τα δραστικά συστατικά.

Η ίδια ερευνήτρια σχολίασε: αρχικά υποθέσαμε ότι το οφθαλμολογικό αυτό παρασκεύασμα θα μπορούσε να διαθέτει μια μικρή αντιβιοτική δράση, επειδή καθένα από τα συστατικά του έχει φανεί μέσα από άλλες δημοσιευμένες εργαστηριακές έρευνες ότι επιδρά στα βακτήρια. Τα χολικά άλατα αλλά και αυτά του χαλκού μπορούν να σκοτώσουν τα βακτήρια ενώ η οικογένεια των φυτών στην οποία ανήκει το σκόρδο διαθέτει χημικές ουσίες ικανές να περιορίζουν τις επιβλαβείς ικανότητες των βακτηρίων. Όμως μείναμε εμβρόντητοι από το πόσο αποτελεσματικός ήταν ο συνδυασμός των συστατικών. Δοκιμάσαμε το παρασκεύασμα και σε πολύ δύσκολες συνθήκες. Αφήσαμε τις τεχνητές μολύνσεις να δημιουργήσουν ένα πυκνό και ώριμο πληθυσμό που καλείται «βιοφίλμ», όπου τα μεμονωμένα κύτταρα συνωστίζονται και δημιουργούν μια κολλώδη επίστρωση που δυσκολεύει τα αντιβιοτικά να προσεγγίσουν το στόχο τους. Αλλά σε αντίθεση με πολλά από τα σύγχρονα αντιβιοτικά το παρασκεύασμα είχε τη δύναμη να παραβιάσει αυτές τις άμυνες

Ο Δρ.Steve Diggle πρόσθεσε: όταν παρασκευάζαμε αυτή τη συνταγή στο εργαστήριο πραγματικά δεν περίμενα  να εμφανίσει κάποια δράση. Όταν βρήκαμε ότι μπορεί να διαταράξει και να σκοτώσει τα βακτήρια του χρυσίζοντα σταφυλόκοκκου έμεινα πραγματικά έκπληκτος. Τα βιοφίλμ είναι ανθεκτικά στα αντιβιοτικά και δύσκολα αντιμετωπίζονται οπότε αυτή η παρατήρησή μας αποδεικνύεται σπουδαία. Το γεγονός ότι το παρασκεύασμα λειτουργεί ενάντια στον οργανισμό τον οποίο στοχεύει (στο κριθαράκι συνήθως αποφράσσεται ο εκφορητικός πόρος και επιμολύνεται με σταφυλόκοκκο) υποδηλώνει ότι οι άνθρωποι πραγματοποιούσαν προσεκτικά σχεδιασμένα πειράματα πολύ καιρό πριν αναπτυχθεί η επιστημονική μέθοδος

Οι ανθρωπιστικές επιστήμες πληροφοριοδότες των επιστημόνων της υγείας

Όπως δήλωσε και η Dr Lee, η σύγχρονη έρευνα για τις νόσους μπορεί να επωφεληθεί από τις γνώσεις, τις παρατηρήσεις και τις θεραπείες που χρησιμοποιούσαν οι άνθρωποι του παρελθόντος, οι οποίες σε μεγάλο βαθμό βρίσκονται καταγεγραμμένες σε μη επιστημονικά συγγράμματα. Αλλά η δυναμική αυτών των κειμένων στην αντιμετώπιση των θεραπευτικών προκλήσεων δε μπορεί να κατανοηθεί χωρίς το συνδυασμό των τεχνών και της επιστήμης.

Μπορείτε να παρακολουθήσετε το βίντεο στο οποίο παρουσιάζουν οι ερευνητές την αποστολή του δικτύου Ancientbiotics και τα μέχρι στιγμής ευρήματα στη μάχη ενάντια στο χρυσίζοντα σταφυλόκοκκο.

 Πηγές

AncientBiotics - a medieval remedy for modern day superbugs? The University of Nottingham

1,000-year-old onion and garlic eye remedy kills MRSA BBC